VELDEKE BELS(J) LIMBURG
Veldeke Belgisch Limburg
omdat onze streektaal bescherming verdient
Inleiding
Onze planeet is ongelooflijk rijk aan talen en taalvarianten. Elk met hun eigen manier om uitdrukking te geven aan de werkelijkheid, ervaringen en gevoelens. Vaak zijn deze talen dragers van eigen verhalen, mythen of filosofieën. Ze vormen een cultureel én een levend erfgoed.
Dat ze leven houdt ook in dat ze kunnen uitsterven. En dat doen ze bij de vleet. De Verenigde Naties hebben 21 februari uitgeroepen tot Internationale Dag van de Moedertaal om aandacht te vragen voor de vele kwetsbare minderheidstalen. Ook verschillende Limburgse dialectverenigingen vieren die dag met een speciaal evenement.
Het Limburgs is ongemeen rijk aan verschillende dialecten. Vooral in Nederlands Limburg is men zich daar al eeuwen van bewust. In 1926 werd in Maastricht een provinciale organisatie in het leven geroepen om deze rijkdom te beschermen en te promoten: Veldeke Limburg. De naam is natuurlijk een eerbetoon aan de bekende schrijver uit de twaalfde eeuw, maar omdat er zoiets als Limburgse humor bestaat maakten de initiatiefnemers er ook een acroniem van: Voor Elk Limburgs Dialect Een Krachtige Eenheid.
In België behoorden de dialectliefhebbers lange tijd tot de tegenstroom. Maar na enkele eerdere aanzetten bleek in het jaar 2000 de tijd rijp om in de voetsporen van Nederlands Limburg te treden. Een betrekkelijk uitgebreide groep mensen begon geregeld samen te komen, en in maart 2001 werd Veldeke Bels(j) Limburg officieel boven de doopvont gehouden. De zaal in Alden Biesen zat goed gevuld voor de viering, en er werd letterlijk doopsuiker uitgedeeld.
Wat?
VBL groeide uit tot de provinciale koepel van lokale dialectwerkingen. De nadruk werd gelegd op het behoud en gebruik van de Limburgse streektaal, in haar rijke diversiteit aan dialecten. Er bestaat trouwens ook een wetenschappelijke organisatie voor de studie van de Limburgse dialecten, voor zowel linguïstisch als sociolinguïstisch onderzoek, de VLDN (Vereniging voor Limburgse Dialect- en Naamkunde).
In Nederlands Limburg werd er even aan gedacht om de status van het Limburgs te versterken door de constructie van een Limburgse standaardtaal. Een meerderheid van de mensen op het veld koos er echter voor om op te komen voor het behoud van het Limburgs in al zijn verscheidenheid.
VBL werd een ledenorganisatie met een eigen tijdschrift (’t Velleke) en een jaarlijkse scheurkalender (de Limburg-almenak).
Kunstuitingen
De Limburgse taal is geen geconstrueerde taal, zit niet in een korset van regels. Ze heeft spontaan vorm gekregen door de eeuwen heen. Ze zit vol organische plasticiteit. Daardoor hebben de dialectsprekers een sterke gevoelsband met hun moedertaal. En ze leent zich ook uitermate voor artistieke expressie. We hebben op dit gebied misschien nog niet zo een rijke traditie in Belgisch Limburg, maar de VBL wil er wel aan bouwen. Met mondelinge kunstproducten als muziek, theater, vertellingen, voordrachten, podiumpoëzie. En met schriftelijke zoals romans en verhalen, gedichten, woordenboeken, collecties van spreekwoorden en uitdrukkingen.
VBL wil ook inspanningen doen om de streektaal meer ingang te doen vinden in media zoals radio en regionale televisie.
Universitaire hoorcolleges
De Limburgse dialecten vormen een volwaardige cultuurtaal, die zich leent tot academische uiteenzettingen. Daarom zijn we blij dat ook de Universiteit Hasselt de streektaal in het hart draagt. Enkele keren per jaar nodigt ze gastsprekers uit om een hoorcollege te geven in een Limburgs dialect. Voor de vijfde editie heeft ze Willy Claes uitgenodigd, Minister van Staat . Hij brengt een uiteenzetting over het handelsconflict tussen de USA en China in zijn moedertaal, het Hasselts. Tussendoor worden er Hasseltse liederen gebracht door het ensemble Goefolk. De toegang is gratis, en achteraf wordt er een kleine receptie aangeboden om na te praten. Iedereen is welkom op dinsdag 8 oktober om 19.30u in de Oude Gevangenis van Hasselt.
Dialecten in het straatbeeld
Er moeten meer inspanningen geleverd worden om onze taal zichtbaar te maken in de directe leefomgeving, via wandschilderingen, tegels of stenen tafels met gedichten, uithangborden, straatnaamborden, gemeenteborden, T-shirts,… Als we hier een levendig en creatief gebruik van maken, verhogen we de couleur locale en krijgt dit een toeristische meerwaarde.
Samenwerking met Bibliotheek Hasselt Limburg
De vroegere Provinciale Bibliotheek aan het Kolonel Dusartplein is niet alleen een openbare bibliotheek, maar ook een wetenschappelijke en erfgoedbibliotheek. De erfgoedcollectie telt meer dan 800.000 documenten, veelal Limburgensia en talrijke dialectwerken. Kwetsbare stukken worden deskundig bewaard tussen zuurvrij papier. VBL werkt nu samen met de Dienst Erfgoed van de bibliotheek en zorgt ervoor dat hun collectie verder aangevuld wordt met materiaal uit universiteiten, verenigingen en private collecties. Het doel is tweeledig: de documenten worden bewaard voor toekomstige generaties, en ze zijn gemakkelijk raadpleegbaar voor onderzoekers.
Veel interessante documenten gaan verloren als oudere mensen verhuizen naar een rusthuis of komen te overlijden. Dialectkundige stukken en aantekeningen worden dan vaak slachtoffer van te grondige opruimacties. We vragen nabestaanden om in dit geval contact op te nemen met ons of met de Bibliotheek Hasselt Limburg.
Veldeke wil niet alleen documenten verzamelen, maar ook mensen samenbrengen. Daarom wil de vereniging in de komende jaren in de onmiddellijke omgeving van deze bib een secretariaatsruimte met onthaallokaal voor groepen vinden, het Huis van het Limburgs.
Taallessen
Een groeiend aantal mensen betreurt het dat ze het dialect niet met de paplepel hebben binnengekregen. Nu, Limburgse dialecten zijn redelijk vlot aan te leren als tweede taal. Net zoals de T2-klassen van Open School richten verschillende lokale dialectwerkingen nu dialectlessen in voor anderstaligen. Op andere plaatsen richten lagere scholen dan weer een dialectdag in voor de scholieren. In de toekomst wil VBL meer aandacht geven aan peutertuinen en kleuterklassen, om de kinderen al tijdens hun taalgevoelige periode in aanraking te brengen met dialectklanken.
Een nieuwe Veldekewerking voor het Lonerland
De allereerste lokale Veldekeafdeling ontstond in Genk al in november 2000, gelijktijdig met de eerste bijeenkomsten om met VBL te beginnen (beide groepen wisten niet van elkaars bestaan). De bekende dialectoloog Jan Goossens kwam er in het stadhuis een voordracht geven over de kenmerken van het Genker, en de bezoekers wilden dat het verhaal hiermee niet stopte. Niet veel later zagen Veldeke Hasselt, Veldeke As-Neel en Veldeke Maasland het levenslicht. Momenteel begint er in West-Limburg iets moois te groeien, onder impuls van de dialectwerking van Paal Online. Daarnaast bestaat er in veel heemkundige kringen een werking, waarvan sommige samenwerken met VBL.
Op dinsdag 15 oktober vindt de officiële start plaats van Veldeke Lonerland. Iedereen is om 19.30u welkom in Buurthuis Lod Lavki in Heks.
De kern van de Lonerlandse dialecten ligt in de (fusie)gemeenten Borgloon, Wellen, Heers en Alken, maar ook verschillende aangrenzende dorpen vallen in deze dialectcluster. Daarnaast worden nog Kortessem en Diepenbeek tot het Lonerland gerekend.
Taalbeleid
In 1997 werd het Limburgs bij onze oosterburen als streektaal erkend op basis van een Europees handvest. België heeft dit handvest nooit willen ondertekenen. In het verlengde van deze erkenning werd een Raod veur ’t Limburgs opgericht, een officiële adviesraad voor het streektaalbeleid. Er kwam ook een streektaalfunctionaris om dit beleid dagelijks vorm te geven. En er werd geïnvesteerd in het behoud en de ontwikkeling van de Limburgse taal. Onlangs werd het budget opgetrokken van 170.000 euro naar 250.000 euro per jaar. Dat maakt een verschil. Uit verschillende tellingen blikt dat meer dan 70 % van de bevolking er een Limburgs dialect spreekt, en dit getal stabiliseert zich.
In Belgisch Limburg hebben we zelfs geen cijfers over de kennis van de dialecten. Een eerste aanzet werd gegeven door Michel Mathei, die vaststelde dat in Horpmaal 42 % van de inwoners het dialect machtig is.
In ons Limburg kijken we lijdzaam toe hoe de dialecten verloren gaan. Het provinciebestuur verloor onlangs haar culturele bevoegdheden. Het is een ramp. De Vlaamse Gemeenschap biedt geen soelaas. We kunnen alleen een totale afwezigheid van beleid vaststellen. Dus moeten we het zelf doen!
Felix Bergers,
voorzitter Veldeke Bels(j) Limburg
felixbergers@hotmail.com
089/35 64 20